✨Thủ tướng Sri Lanka

Thủ tướng Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Dân chủ Sri Lanka (; ) là người đứng đầu chính phủ của Sri Lanka. Đây là vị trí có quyền lực thứ hai trong cơ quan hành pháp sau chức vụ Tổng thống, là người lãnh đạo chính phủ theo Hiến pháp. Nhìn chung, Nội các chịu trách nhiệm trước Quốc hội về các chính sách và chương trình hành động.

Thủ tướng đương nhiệm là Harini Amarasuriya, nhậm chức vào ngày 24 tháng 9 năm 2024.

Bổ nhiệm

Khoản 3, điều 43, chương VIII của Hiến pháp Sri Lanka viết:

"The President shall appoint as Prime Minister the Member of Parliament who in his opinion is most likely to command the confidence of Parliament."

"Tổng thống sẽ bổ nhiệm Thủ tướng trong số các nghị sĩ Quốc hội, người mà ông cho rằng "có khả năng giành được sự tín nhiệm của Quốc hội".

Quyền hạn và vai trò

Hiến pháp Soulbury vào năm 1947 thiết lập chức vụ Thủ tướng như là người đứng đầu chính phủ trong hệ thống Westminster. Năm 1978, theo sửa đổi thứ hai của Hiến pháp Cộng hòa năm 1972, nhiều quyền hạn của Thủ tướng được chuyển cho chức vụ Tổng thống, chuyển đổi từ thể chế thể chế đại nghị sang thể chế bán tổng thống. Nó dẫn đến việc Thủ tướng từ lãnh đạo Chính phủ trở thành thành viên cấp cao nhất trong nội các bộ trưởng, đồng thời là người kế nhiệm Tổng thống. Thủ tướng trên thực tế sẽ là Phó Tổng thống nếu cả hai đều thuộc cùng một đảng chính trị. Trong một số trường hợp nhất định, khi tổng thống không thuộc đảng đa số trong Quốc hội hoặc Chính phủ đoàn kết Quốc gia được thành lập, Thủ tướng sẽ được bổ nhiệm từ một đảng khác với Tổng thống, và Thủ tướng sẽ đóng vai trò lãnh đạo chính phủ trên thực tế. Vào năm 2015, Tu chính án 19 đã khôi phục một số quyền hạn nhất định cho Thủ tướng.

Thủ tướng đứng thứ hai theo thứ tự ưu tiên sau Tổng thống và người đứng đầu nội các bộ trưởng. Thủ tướng cũng là thành viên của Hội đồng Hiến pháp, Hội đồng An ninh Quốc gia và thành viên cao cấp nhất của nội các bộ trưởng.

Người đứng đầu nội các bộ trưởng

Với tư cách là người đứng đầu nội các bộ trưởng, Thủ tướng có các quyền:

a/ Xác định số lượng các Bộ trưởng Nội các và các Bộ và phân công các đối tượng.

b/ Xác định số lượng các bộ trưởng không thuộc nội các và các bộ và phân công các đối tượng.

                                          <small>**_Khoản 1, điều 44, chương VIII, Hiến pháp Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Dân chủ Sri Lanka._**</small></blockquote>

Cố vấn chính cho tổng thống

Theo Hiến pháp, Thủ tướng nắm quyền chính thức để tư vấn cho Tổng thống về:

• Bổ nhiệm, miễn nhiệm hoặc chấp nhận việc từ chức của các bộ trưởng nội các và các bộ trưởng không thuộc nội các.

• Thay đổi đối tượng được giao cho các bộ trưởng nội các.

Kế vị tổng thống

Theo Hiến pháp, nếu chức vụ Tổng thống bị bỏ trống, Thủ tướng sẽ trở thành quyền Tổng thống khi chức vụ này bị bỏ trống cho đến khi có Tổng thống mới. Nếu chức vụ Thủ tướng cũng bị bỏ trống hoặc Thủ tướng không thể tạm quyền, Chủ tịch Quốc hội sẽ thay thế chức vụ Tổng thống.

Tổng thống có thể bổ nhiệm Thủ tướng thực hiện và giải quyết các quyền, nhiệm vụ, chức năng của Văn phòng Tổng thống trong thời gian vị này vắng mặt do sức khỏe hoặc rời bỏ đất nước.

Lịch sử chức vụ

Chức vụ Thủ tướng được tạo ra vào năm 1947 khi Ceylon (Tích Lan) giành được quyền tự trị với sự hình thành của Liên minh Ceylon theo khuyến nghị của Ủy ban Soulbury theo Đạo luật Độc lập của Ceylon, năm 1947 và Lệnh của Ceylon (Hiến pháp và Độc lập) trong Hội đồng năm 1947, thay thế chức vụ Thư ký Hành pháp của Ceylon. D. S. Senanayake, lãnh đạo của Đảng Quốc gia Thống nhất mới thành lập trở thành Thủ tướng đầu tiên, tiếp tục giữ chức vụ Bộ trưởng Ngoại giao và Quốc phòng.

Năm 1972, khi Ceylon trở thành một nước cộng hòa và thay đổi quốc hiệu thì chức vụ này cũng được đổi thành Thủ tướng Sri Lanka. Chính phủ dựa trên hệ thống Westminster được thành lập với Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ, và cũng là chức vụ chính trị quyền lực nhất của đất nước vào thời điểm đó. Điều này đã thay đổi với sự thay đổi hiến pháp vào năm 1978, khi chế độ tổng thống hành pháp được tạo ra, khiến Tổng thống vừa là Nguyên thủ quốc gia vừa là Người đứng đầu chính phủ.

Cho đến năm 1978, Thủ tướng đồng thời là bộ trưởng quốc phòng và đối ngoại. Thủ tướng được tổng thống bổ nhiệm làm thành viên nội các bộ trưởng. Trong trường hợp chức vụ của Tổng thống bị bỏ trống, Thủ tướng sẽ trở thành quyền tổng thống cho đến khi Quốc hội triệu tập để bầu người kế nhiệm hoặc các cuộc bầu cử mới sẽ được tổ chức để bầu ra tổng thống mới. Đây là trường hợp của H.E. Tổng thống Dingiri Banda Wijetunge. Lãnh đạo UNP Ranil Wickremesinghe đã sáu lần giữ chức thủ tướng, trong khi cựu lãnh đạo UNP Dudley Senanayake và cựu lãnh đạo Đảng Tự do Sri Lanka Sirimavo Bandaranaike từng được bổ nhiệm lần lượt bốn và ba lần vào vị trí này. Với việc thông qua Tu chính án 19 vào năm 2015, Thủ tướng được trao nhiều quyền hạn hơn khi bổ nhiệm các bộ trưởng và lãnh đạo nội các.

Danh sách Thủ tướng Sri Lanka