Thanh niên Tiền phong là một tổ chức chính trị - xã hội hoạt động chủ yếu tại Nam Kỳ trong năm 1945. Được thành lập nhằm mục đích tập hợp thanh niên để đảm đang nhiệm vụ cần đến sức mạnh trong giai đoạn giải phóng nước nhà. Siết chặt hàng ngũ đặng chiến đấu thật sự - chiến đấu để giải phóng cả một dân tộc bị nô lệ từ tám chục năm qua, chiến đấu để tạo ra một xã hội mới, kiến thiết một quốc gia độc lập.

Đây là tổ chức có đoàn thể mạnh nhất và là lực lượng chính của một số tỉnh thành ở miền Nam Việt Nam tham dự sự kiện Cách mạng Tháng Tám.

Tổ chức

Việc tổ chức của Thanh Niên Tiền Phong chia ra: một thủ lãnh, nhiều tráng trưởng và nhiều thiếu trưởng phụ lực

*Tráng trưởng* trông coi tráng sinh từ 18 tuổi trở lên, dầu bốn mươi cũng được gia nhập. Thiếu trưởng** trông coi thiếu sinh từ 13 tới 18 tuổi.

Tráng trưởng và thiếu trưởng do sinh viên đảm nhận. Họ chịu sự chỉ huy trực tiếp của ba người: Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Thủ và Kiều Công Cung

Khi gia nhập phải ghi tên họ, chức nghiệp, chỗ ở và cam kết 5 điều

Thanh Niên Tiền Phong sẵn sàng hiến thân cho Tổ Quốc.

Thanh Niên Tiền Phong là người danh dự.

Thanh Niên Tiền Phong trọng kỉ luật.

Thanh Niên Tiền Phong hào hiệp hay giúp người.

Thanh Niên Tiền Phong trong sạch từ tư tưởng, lời nói đến việc làm.

Lời thề có 2 câu:

"Thanh Niên Tiền Phong luôn luôn hết lòng hy sinh cho Tổ Quốc.

Thanh Niên Tiền Phong luôn luôn hành động theo luật danh dự của Thanh Niên Tiền Phong".

• Đoàn kỳ: lá cờ nền vàng với sao đỏ ở giữa (màu sắc đảo ngược từ cờ Việt Minh) *Đoàn ca: Lên đàng
• Sinh hoạt ca: Tiếng gọi Thanh niên Maurice Ducoroy tổ chức các phong trào xã hội và nới lỏng một số quyền tự do cho dân bản xứ. Tuy nhiên, các phong trào này đều được các cán bộ Việt Minh nhanh chóng thâm nhập và sớm định hướng mục tiêu gây ảnh hưởng trong quần chúng và giáo dục truyền thống yêu nước, tuy tránh đả động đến chính quyền.

Bên cạnh đó, các giáo phái được Nhật hỗ trợ cũng phát triển phong trào chính trị của họ mạnh mẽ. Cao Đài đông hàng triệu người, tỉnh nào cũng có, họ tập trung ở Sài Gòn đến mấy vạn làm công nhân và làm binh lính. Lực lượng Cao Đài có Đảng Phục Quốc của Trần Quang Vinh. Hòa Hảo đông hàng chục vạn người, nhiều nhất là ở Hậu Giang, tập trung tại Sài Gòn đến vài ngàn. Hòa Hảo có chính đảng là Dân Xã Đảng. Giáo phái Tịnh độ cư sĩ có hàng vạn quần chúng, họ không tập trung lên Sài Gòn, nhưng làm cơ sở quần chúng cho Quốc gia Đảng. Phe Trotskyist không có đông quần chúng nhưng một cánh Trotskyist là cánh Hồ Vĩnh Ký, Huỳnh Văn Phương cầm đầu Sở Mật thám và Sở Cảnh sát Nam Kỳ tạo thế cho các cánh khác hoạt động. Nhiều tổ chức khác có năm, bảy trăm, vài ba ngàn người hợp tác với Sở Sen đầm Kempeitai của Nhật.. Phong trào Thanh niên Tiền phong được thành lập vào ngày 21 tháng 4 năm 1945. Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch (trước đó đã được Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ Trần Văn Giàu bí mật kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam), được cử làm Chủ tịch Hội đồng quản trị Phong trào. Xứ ủy Nam Kỳ do ông Trần Văn Giàu đứng đầu theo đề nghị của Trần Văn Giàu và Hà Huy Giáp đồng ý cho Phạm Ngọc Thạch đứng ra công khai tổ chức phong trào Thanh niên. Khi đó ở Nam Bộ có hai Xứ ủy, một do ông Trần Văn Giàu làm Bí thư. Một do bà Nguyễn Thị Thập làm Bí thư Xứ ủy, tổ chức Thanh niên Giải phóng và lấy cờ đỏ sao vàng của Việt Minh làm cờ tổ chức. Mục tiêu của Xứ ủy Nam Kỳ là "''...Phải tìm một số hình thức tổ chức và hoạt động công khai – không nhất thiết phải là hợp pháp – hợp với ý đồ của ta, mang tính chất động viên chính trị cao, trước hết là cho thanh niên, động viên được hàng vạn, hàng chục vạn, hàng triệu người dân, đưa họ xuống đường theo khẩu hiệu cách mạng giải phóng dân tộc... Nói cho rõ hơn, nếu hồi 1942, 1943 mà Nhật lật đổ Pháp, tuyên bố Việt Nam độc lập, lúc ấy uy thế Nhật lên cao, Nhật đang thắng, chiến tranh đang mở rộng, nếu lúc bấy giờ mà Nhật mời bác sĩ Phạm Ngọc Thạch đứng ra tập hợp thanh niên, làm thủ lĩnh thanh niên, thì Xứ ủy chắc không tán thành đâu. Còn như vào giữa năm 1945, Ý, Đức đầu hàng, Nhật Bản trơ trọi, chết tới nơi, ta rất có thể và cần phải đứng ra lợi dụng công khai để huy động hàng chục vạn, hàng trăm vạn nhân dân làm lực lượng chính trị giành chính quyền khi thời cơ chín muồi, khi quân phiệt Nhật sụp đổ. Ở Nam Kỳ mà không làm như vậy thì cô độc, không tranh nổi với các đảng quốc gia, và giáo phái, tức là không có cách mạng thắng lợi.... Ngày 1/7/1945 Thanh niên Tiền phong tổ chức Đại hội đầu tiên tại Sài Gòn và ngày 5/7/1945 làm lễ tuyên thệ đầu tiên tại vườn Ông Thượng (nay là Công viên Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh).

Theo hồi ký của Nguyễn Kỳ Nam thì lời hiệu triệu này được phổ biến sâu rộng, nên dân chúng rất là kích thích. Đi ngoài đường, ngồi trong tiệm nước, hễ gặp nhau là nói chuyện gia nhập Thanh Niên Tiền Phong. Sau lời hiệu triệu này phát ra 24 giờ thì anh em thanh niên khắp nơi hãy đến trụ sở chính để đăng ký ghi tên.

Đoàn viên Thanh niên Tiền phong đội nón bàng, mặc quần soọc màu xanh hay đen, sơ mi tay ngắn, giày sandal quai tréo, đeo dây thừng ở thắt lưng, bên cạnh một con dao găm bọc da, về sau thêm một cây gậy tầm vông. Đoàn viên gặp nhau hay họp mặt thì chào nhau bằng cách đưa tay trái sè ra, ngang vai, hô: “Thanh niên, tiến!”... Khi gia nhập Thanh niên Tiền phong, đoàn viên phải thề “phục vụ Tổ quốc, đấu tranh cho độc lập dân tộc”, “giữ danh dự cho cá nhân và đoàn thể, thân ái với đồng đội, can đảm trong mọi trường hợp, chống mọi sự bất công của kẻ cậy quyền thế, sẵn sàng giúp đỡ người bị hoạn nạn, chấp nhận sự phê bình thân ái của đồng đội, phục tùng đoàn thể”

Sau 2 tháng vận động, ngày 1 tháng 6 năm 1945, tổ chức Thanh niên Tiền phong chính thức ra mắt. Các thủ lĩnh phong trào gồm có bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát, nha sĩ Nguyễn Văn Thủ, luật sư Thái Văn Lung, bác sĩ Hồ Văn Nhựt, Trần Văn Khéo... và các sinh viên Huỳnh Văn Tiểng, Mai Văn Bộ, Lưu Hữu Phước, Trần Bửu Kiếm... Ban quản trị Thanh niên Tiền phong gồm: Lê Văn Huấn, Kha Vạng Cân, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Thủ, Thái Văn Lung, Tạ Bá Tòng, Huỳnh Tấn Phát, Huỳnh Văn Tiểng, Kiều Công Cung, Hồ Văn Nhựt... Chỉ riêng tại Sài Gòn, phong trào đã có hơn 20 vạn người tham gia và phát triển hơn 1 triệu đoàn viên trong toàn cõi Nam Kỳ.

Trong thời gian Cách mạng Tháng Tám, nhiều nơi lực lượng Thanh niên Tiền phong cùng với các lực lượng quần chúng khác sử dụng cờ Việt Minh, hay cờ đảng cộng sản. Sau Cách mạng tháng Tám một thời gian, lực lượng này bị phân hóa. Thanh niên tiền phong theo lệnh chính phủ lâm thời đổi tên là Thanh niên Cứu quốc. Một số nhỏ lãnh đạo của Thanh niên Tiền phong gia nhập các tổ chức chính trị khác.

Ngày 22 tháng 8 năm 1945, ban lãnh đạo Thanh niên Tiền phong tuyên bố gia nhập Việt Minh..

• Phạm Ngọc Thạch
• Huỳnh Tấn Phát
• Thái Văn Lung
• Hồ Văn Nhựt
• Huỳnh Văn Tiểng
• Mai Văn Bộ
• Nguyễn Văn Thủ
• Trần Bửu Kiếm
• Trần Văn Khéo
• Kha Vạng Cân
• Tạ Bá Tòng
• Lê Văn Huấn