✨Nguyễn Đức Xuyên

Nguyễn Đức Xuyên (阮德川) (1759 – 1824) là một võ quan đại thần dưới triều Nguyễn. Ông tham gia cuộc chiến của chúa Nguyễn Ánh chống lại triều Tây Sơn rồi làm quan dưới thời vua Gia Long và Minh Mạng. Tước phong Khoái Châu Quận công (快州郡公)

Cuộc đời

Di dời vào phương Nam

Tổ tiên của ông là người gốc ở phủ Thừa Thiên, đến đời cha của ông thì chuyển vào Gia Định sinh sống. Dòng họ Nguyễn của ông có nhiều người đã từng lập chiến công lẫy lừng dưới thời Lê Trung hưng, như tướng Nguyễn Hữu Liêu. Đến đời thứ 13, ông nội của Nguyễn Đức Xuyên là Nguyễn Đức Triêm đã rời Thuận Hóa bỏ vào Quy Nhơn sinh sống.

Mùa xuân năm Tân Dậu (1801), phá tan được trận Thị Nại, Nguyễn Đức Xuyên cùng Nguyễn Văn Thành chiêu quân đánh các đồn giặc ở Vân Sơn, Phú Trung, chém được Đô đốc giặc và bắt được hai con voi. Mùa hạ, vua đem thuyền quân tiến đánh Phú Xuân, Xuyên theo Nguyễn Văn Thành và Nguyễn Hoàng Đức ở lại Bình Định chống giữ với giặc, Nguyễn Ánh triệu Xuyên dụ rằng: “Nguyễn Văn Thành tính thích khoe khoang, nhiều khi mất lòng tướng tá, để ngươi ở đấy, phải sửa chữa lỗi lầm ấy, để giúp việc nước”. Rồi chúa ban cho Xuyên một cái áo trận và một chén rượu mà chúa hay dùng, Xuyên cúi đầu tạ ơn.

Tháng 5 (âm lịch) năm đó, đại binh lấy lại được Phú Xuân, tướng giặc là Lê Danh Phong đến xin hàng. Lê Văn Duyệt tin Phong có thể dùng được việc lớn, Nguyễn Đức Xuyên ở quân thứ nghe tin, dâng sớ tâu mật: “Phong đối với giặc rất thân tín, cũng như thần cùng Nguyễn Văn Thành đối với nước. Thành cùng thần không phản quốc, thì bọn Phong theo hàng ta không phải là lòng chân thành. Duyệt không xét, bèn đem Phong cử lên, đó là Lê Chất sai khiến. Chất về hàng ta đã lâu, trước đây đuổi giặc không kịp, bên ngoài còn có nghi kị, huống chi là Phong. Chúa thượng khó nhọc lâu năm, mới lấy lại được cựu kinh, về việc dùng người, quan hệ không phải là nhỏ, xin người để ý”. Nguyễn Ánh khen ngợi lòng trung của Xuyên nhưng cũng răn đe sự nghi kỵ của Xuyên với Lê Chất và Lê Văn Duyệt: "Lòng trung ái của ngươi, ta đã rõ rồi. Phong  không đủ tin, ta đã riêng có cách ngăn ngừa. Hãy tạm để đó. Còn như việc Chất đi đuổi giặc, sao lại có thể bàn một cách khinh suất? Khi quân ta đến, Quang Toản gấp đường chạy ra Bắc, chưa đầy hai ngày mà đã vượt qua sông Gianh. Thủy quân của Nguyễn Văn Trương được gió no buồm đuổi còn chẳng kịp, huống bộ binh của Chất ngày đêm mỏi mệt ư? Mọi người yêu cũng phải xét, mọi người ghét cũng phải xét, chớ lấy việc đó mà ngờ Chất"..

Trước đây, Nguyễn Đức Xuyên tịch thu gia sản của ngụy quan, lấy riêng nhà vườn của đô úy ngụy là Nguyễn Dự đem cho Vệ úy Nguyễn Đình Đề. Đến nay vợ Nguyễn Dự là Trần thị tố cáo, Xuyên dâng sớ xin nhận tội. Vua không muốn vì lỗi nhỏ mà bỏ kẻ có công, đặc ơn miễn cho, sai đem nhà vườn trả lại cho Trần thị. Năm thứ 7 (1808), mùa thu, Xuyên được trao thêm chức Khâm sai Chưởng tượng quân.

Năm thứ 14 (1815), lễ an táng Thừa Thiên Cao Hoàng hậu, hoàng hậu chánh cung của vua Gia Long, Nguyễn Đức Xuyên được sung chúc Phù liễn sứ.

Năm thứ 18 (1819), Xuyên tâu nói: “Trong nước tuy yên, không nên bỏ quên việc đánh, xin sai các thành doanh trấn, hàng năm cứ tháng giêng, tháng 7 duyệt tập voi, đều 3 ngày”. Vua y cho.

Thời Minh Mạng

Minh Mạng năm thứ nhất (1820), mùa hạ, cử hành lễ an táng Thế Tổ Cao Hoàng đế Gia Long, Nguyễn Đức Xuyên sung chức Phù liễn sứ. Năm thứ 2 (1821), dựng Thế miếu, Xuyên coi việc đó. Mùa thu năm đó, vua đi tuần ngoài Bắc, Xuyên sung làm chức Thị vệ đại thần, đi theo vua. Lễ bang giao, Xuyên làm sứ giả nhận sắc.

Chưởng tượng quân Đức Xuyên tính vốn hào phóng, chi tiêu rất rộng. Ông lập ra ban tuồng có bộ nam bộ nữ, cho thiếp thất nàng hầu xen lẫn ở trong bộ nữ. Vì chi dùng trong nhà không đủ nên ông mới tâu với vua Minh Mạng cho xin lấy lương bổng năm sau. Vua đặc cách ban cho 1000 quan tiền và 1000 phương gạo. Vua dụ rằng: “Nếu có không đủ, lại tâu với trẫm, nhà nước đối với ngươi không tiếc gì đâu”.

Năm thứ 5 (1824), Nguyễn Đức Xuyên trở bệnh. Vua sai thị vệ đến thăm hỏi, một ngày đến mấy lần. Đức Xuyên cố gượng làm tờ tấu rằng: “Thần trước thờ Tiên đế, gọi có chút khó nhọc nhỏ mọn. Từ khi Hoàng thượng lên ngôi đến nay được ân nhiều mà chưa từng đánh một trận bị một thương để báo đáp chút đỉnh. Nay lại còn đội ơn săn sóc trông nom, thần cảm kích khôn xiết”. Vua bảo rằng: “Đức Xuyên tuổi đã già yếu mà còn có chí da ngựa bọc thây, nếu được nhiều người như thế thì còn lo gì”.

Tháng chạp năm đó, Đức Xuyên mất, thọ 66 tuổi. Vua rất thương xót, bảo bộ Lễ rằng: “Đức Xuyên là người trung dũng thật thà, giúp đức Hoàng khảo ta dẹp yên loạn lạc, đến khi thờ trẫm thì kính giữ tiết bề tôi, chẳng ngờ mắc bệnh hơn tuần mà đến không khỏi. Nghĩ đến người kỳ cựu, nói càng rơi lệ”.

Vua Minh Mạng truy tặng cho Đức Xuyên chức Thái phó, thụy là Trung Dũng (忠勇), cho hơn 30 tấm gấm đoạn và nhiễu, 3000 quan tiền tuất. Vua nghỉ chầu 3 ngày, sai quan đến tế. Ngày đưa tang lại nghỉ chầu 1 ngày, sai quan đến tế, hạ lệnh cho 1000 lính và 10 thớt voi đi đưa tiễn. Vua còn ban cho thêm 1400 quan tiền, 1000 phương gạo, cấp cho 10 người mộ phu. Con trai con gái của Xuyên đều được cấp tiền gạo.

Năm thứ 8 (1827), Đức Xuyên được phụ thờ ở Thế miếu. Lại cho bày thờ ở miếu Trung hưng công thần, bài vị đặt dưới ông Nguyễn Hoàng Đức. Vua dụ bộ Lễ rằng: “Nguyễn Đức Xuyên buổi đầu đương lúc mây sấm gian truân, theo đòi bên ngựa nơi hiểm, nơi bằng cũng thế, cho nên giúp thành nghiệp lớn, sánh hàng với các bậc công đầu. Sau khi chết đã từng truy tặng vẻ vang, lại chuẩn cho tòng tự ở miếu đình, ơn của nhà nước báo đền thật là ưu hậu. Nay nên cấp thêm tự điền 100 mẫu, để con cháu nối đời truyền giữ, thu tô và dùng vào việc thờ”.

Năm thứ 12 (1831), Đức Xuyên được truy tặng Tá vận Công thần, Đặc tiến Tráng vũ Tướng quân, Hữu quân Đô thống phủ chưởng phủ sự, Thái phó; cải thụy là Hoàn Dũng (桓勇), tước phong Khoái Châu Quận công (快州郡公).

Hậu duệ

Quận công Đức Xuyên có 13 người con trai là Thiện, Hỗ, Nhân, Hựu, Phước, Hy, Ty, Kỳ, Niên, Lộc, Điện, Niên, Uy. Tháng 3 (âm lịch) năm sau (1818), Thiện lấy An Thái Công chúa Ngọc Nga con vua Gia Long, nhưng chưa được bao lâu thì phò mã Thiện mất ngay vào năm đó.

Đức Hỗ, em Thiện, được phong làm Vệ úy, trật Tòng tam phẩm, sau tập phong Khoái Châu bá. Hỗ cũng lấy một công chúa con vua Gia Long, là Nghĩa Hòa Công chúa Ngọc Nguyệt, được phong Phò mã đô úy. Còn Đức Nhân làm quan đến Vệ úy; Đức Hựu giỏi văn, làm quan đến Viên ngoại lang bộ Binh.

Người con gái thứ hai của Đức Xuyên tên là Nguyễn Thị Huyên, sinh năm 1807, được gả làm thiếp cho vua Thiệu Trị khi ông vẫn còn là Trường Khánh công. Khi vua Thiệu Trị đăng cơ, bà Huyên được phong dần đến chức Đức tần ở hàng Tam giai, sinh được Phú Lệ Công chúa Đôn Trinh và Phú Lương công Hồng Diêu.