✨Mai Lượng

nhỏ|Lãnh binh Mai Lượng Mai Lượng là võ tướng, lãnh tụ khởi nghĩa phong trào Cần Vương chống Pháp vào cuối thế kỷ 19 trong lịch sử Việt Nam ở vùng hữu ngạn sông Gianh - Quảng Bình.

Thân thế

Mai Lượng sinh năm Mậu Tuất (1838) vào đời thứ 12 của dòng họ Mai ở làng Thọ Linh (nay thuộc xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình). Ông là con trai út (thứ 8) của ông Mai Đình Cây (tục gọi là Cố Lam).

Sớm mồ côi cả cha lẫn mẹ, ông được người anh ruột Mai Thức yêu thương nuôi dạy và cho ăn học. Cùng với việc học tập văn chương, ông thường xuyên luyện tập võ nghệ cùng thanh niên trong làng.

Trong khoa thi Hội võ dưới triều vua Tự Đức ngày 2 tháng 5 năm Ất Sửu (tức ngày 26 tháng 05 năm 1865), ông thi đỗ Cử nhân võ và được triều đình sung vào quân ngũ, phong chức Hiệp quản.

Làm quan dưới triều Nguyễn

nhỏ|220x220px|Di tích Miếu thờ Lãnh binh Mai Lượng ở [[Đèo Ngang|thế=]] Với chức Hiệp quản, ông được điều động ra chỉ huy một đơn vị ở bắc Đèo Ngang. Tại đây, ngoài việc làm nghĩa vụ về quân sự, ông tạo điều kiện thuận lợi cho dân dễ dàng làm ăn; điều động binh lính dưới quyền giúp dân khai hoang, đào kênh dẫn nước vào ruộng...Vì vậy, sau này khi nghe tin ông mất, nhân dân bắc Đèo Ngang đã lập miếu thờ, gọi là miếu ông Lãnh Mai.

Khi phái chủ hoà trong triều đình Huế kí hiệp ước Hiệp ước Patenotre ngày 6 tháng 6 năm 1884, Mai Lượng đã từ quan về quê ở ẩn, kiên quyết bất hợp tác với thực dân Pháp.

Tham gia phong trào Cần Vương

Bối cảnh lịch sử

Sau Trận Kinh thành Huế 1885, vua Hàm Nghi xuất bôn ra sơn phòng Tân Sở tỉnh Quảng Trị, xuống chiếu Cần Vương, kêu gọi nhân dân đứng lên chống thực dân Pháp cứu nước.

Khi xa giá vua Hàm Nghi ra đến Quảng Bình, Mai Lượng là một trong số những văn thân, sĩ phu yêu nước ở Quảng Bình đầu tiên đến yết kiến vua Hàm Nghi và Sơn Triều (tức triều đình vua Hàm Nghi). Vốn là một võ quan cũ của triều đình Huế, ông được vua Hàm Nghi phong chức Lãnh Binh cùng với những người khác phò tá nhà vua. Từ đó, nhân dân trong vùng thường gọi tên ông là ông Lãnh Mai.

Tháng 6 năm 1886, thiếu tá Pháp Gre-gain đem quân càn quét khu vực hữu ngạn sông Gianh. Khi quân Pháp vào khu vực sông Rào Nan – cửa ngỏ của căn cứ nghĩa quân đã bị quân Mai Lượng phục kích gây cho chúng nhiều tổn thất.

Qua đời

Giữa lúc nghĩa quân đang dồn sức chống lại sự tấn công của địch thì ngày 12 tháng 5 năm 1890 (24 tháng 3 năm Canh Dần), bệnh sốt rét rừng ác tính đã cướp đi vị lãnh tụ kính yêu của nghĩa quân vùng hữu ngạn sông Gianh tại căn cứ Cao Mại lúc ông 53 tuổi. Sau này, phần mộ của ông ở vùng căn cứ Cao Mại đã được gia đình và bà con bí mật đưa về an táng tại quê nhà.

Nhận định từ góc độ lịch sử

Chủ trương đoàn kết dân tộc

Khi quân Pháp âm mưu lợi dụng tôn giáo để chia rẽ Lương, Giáo thì Lãnh binh Mai Lượng dẹp bỏ hiềm khích xây dựng hòa hợp Lương, Giáo, thực hiện chủ trương đoàn kết nhân dân, đoàn kết dân tộc chống kẻ thù chung. Những nghĩa cử đó không những thời bấy giờ được nhân dân khắp vùng tôn kính, mà người dân vùng hữu ngạn sông Gianh đời sau còn mãi lưu truyền.

Lăng mộ của ông đã được nhà nước tôn tạo tại khu vực Sủm Mặc (Hà Sơn) bên bờ hữu ngạn sông Nan (một nhánh của sông Gianh) và nhà bia tưởng niệm lãnh binh Mai Lượng đặt tại vị trí nền nhà xưa – nơi ông đã sinh ra và lớn lên tại làng Thọ Linh, xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Ngày 26 tháng 6 năm 2018, Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình đã quyết định xếp hạng Di tích Lịch sử cấp tỉnh đối với Đền thờ lãnh binh Mai Lượng tại xã Cao Quảng, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình vốn là nơi căn cứ chiến khu kháng chiến của nghĩa quân năm xưa.

Ngày 10 tháng 12 năm 2021, Hội đồng Nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế ban hành Nghị quyết 37/2021/NQ-HĐND đặt tên Lãnh binh Mai Lượng cho một con đường tại phường Hương Sơ thuộc thành phố Huế.

Ngày 8 tháng 12 năm 2023, Hội đồng Nhân dân tỉnh Quảng Bình ban hành Nghị quyết 157/NQ-HĐND đặt tên Lãnh binh Mai Lượng cho một con đường lớn tại thị xã Ba Đồn.

Hàng năm vào những ngày lễ, tết và ngày mất của ông (ngày 24 tháng 3 Âm lịch) đại diện Đảng, chính quyền và nhân dân địa phương cùng bà con họ tộc, hậu duệ của ông đến dâng hương tưởng niệm ông tại lăng mộ và nhà bia tưởng niệm.

Truyền tụng dân gian

Nhiều ca dao, vè ở địa phương đã phản ánh về cuộc chiến đấu của Mai Lượng như:

Sơn Triều binh tướng những ai,

Thọ Linh có một lãnh Mai kéo về.

Thanh Thủy thì có quan Đề,

Hạ thôn quan Hữu kéo về quyên lương…

hoặc:

Lãnh Mai cùng với ông tham La Hà

Hai ông hội nghị thật đà giao ngôn

Kéo lên khe Troóc, khe Môn

Thứ hai khe Sến, đóng đồn quyên lương.

Cắt dân hướng đạo đem đường

Vắt qua chương Chà Côộng, về chương Chà Nòi…

hoặc:

Ngã Hai, khe Troóc, khe Môn,

Là nơi quan Lãnh lập đồn quyên lương…

Trên bia ông có khắc câu đối:

Sự nghiệp Cần Vương tiêu võ tướng

Thanh danh Mai tộc hiệu công thần.

(Giáo sư Vũ Khiêu, nguyên phó chủ nhiệm uỷ ban KHXH&NV Việt Nam) và:

Hứa quốc lập kì công, công lao vô Lượng

Cần Vương tiêu chính khí, khí tráng hà Mai

(PGS-TS Nguyễn Tá Nhí, viện nghiên cứu Hán- Nôm, viện KHXH Việt Nam)

Thể loại:Thủ lĩnh quân sự phong trào Cần Vương Thể loại:Quan lại nhà Nguyễn Thể loại:Nghĩa quân chống Pháp Thể loại:Nhà cách mạng Việt Nam Thể loại:Người họ Mai tại Việt Nam Thể loại:Quảng Bình