✨Biện chứng của tự nhiên

nhỏ|Bìa cuốn sách do Nhà xuất bản Sự thật dịch từ tiếng Nga, ấn hành năm 1971 Biện chứng của tự nhiên () là một tác phẩm chưa được hoàn thành của Friedrich Engels. Trong tác phẩm này, Engels đã áp dụng phép biện chứng duy vật để diễn giải bản chất và các quy luật của giới tự nhiên. Tác giả cũng đứng trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng để phê phán các quan điểm tư sản trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Bối cảnh tác phẩm

"Biện chứng của tự nhiên" được F. Engels viết trong giai đoạn 1870 đến 1882, nhưng chưa hoàn thành và không được xuất bản khi tác giả còn sống. Tác phẩm ra đời trong khoảng thời gian ít năm sau sự kiện Công xã Paris. Lúc đó, giai cấp tư sản tích cực tấn công vào phong trào của giai cấp công nhân, tấn công vào chủ nghĩa Mác. Các nghiên cứu về khoa học tự nhiên bị xuyên tạc và lợi dụng để đả phá phép biện chứng duy vật và chủ nghĩa duy vật lịch sử, phủ nhận đấu tranh giai cấp và chuyên chính vô sản. Nhiều học thuyết mang đậm tính duy tâm, siêu hình như "chủ nghĩa Darwin xã hội", "thuyết chiết nhiệt", chủ nghĩa duy tâm trong toán học, sinh học lúc đấy đang thịnh hành. Ngoài ra ở châu Âu lúc đấy còn thịnh hành tệ nạn đồng bóng, bói toán, mê tín dị đoan, và vào thập niên 1870 cũng xuất hiện chủ nghĩa cơ hội.

Trong tình hình như vậy, tác phẩm "Biện chứng tự nhiên" được viết với các mục đích sau: Nhiều học giả đã đánh giá cao tác phẩm "Biện chứng của tự nhiên". Nhà sinh học J. B. S. Haldane cho rằng giá như phương pháp luận của Engels được biết rộng rãi hơn thì quá trình phát triển của vật lý học đã trở nên thông suốt hơn và nếu nhận xét của Engels về thuyết tiến hoá Darwin được biết sớm hơn những suy nghĩ sai lầm về vấn đề này sẽ bớt đi ít nhiều. Nhà cổ sinh học Stephen Jay Gould rất ấn tượng về cách Engels luận chứng về bàn tay vừa là phương tiện lao động vừa là sản phẩm của lao động. Nhà khoa học Joseph Needham nhận định rằng Engels đã đúng khi ông phê phán sự cứng nhắc, máy móc của khoa học thời đó không thể ứng phó với các nội dung mang tính biện chứng cao của tự nhiên. Paul McGarr đã nói rằng, tác phẩm "Biện chứng của tự nhiên" cho thấy những lời phê phán Engels "thô thiển", "máy móc", "duy tâm" là không đúng sự thực.