✨Việc thay đổi người kế vị dưới thời vua Thiệu Trị

Việc thay đổi người kế vị dưới thời vua Thiệu Trị chỉ sự biến động diễn ra ở kinh thành Huế từ ngày 26 tháng 9 đến ngày 4 tháng 11 năm 1847, trong thời điểm chuyển giao giữa hai đời vua Thiệu Trị và Tự Đức đời nhà Nguyễn. Trước kia Trưởng Hoàng tử An Phong công Nguyễn Phúc Hồng Bảo tưởng như đã nắm chắc địa vị thừa kế, nhưng quyết định bất giờ của nhà vua trước lúc lâm chung đã thay đổi tất cả, khiến Nhị Hoàng tử Phước Tuy công Nguyễn Phúc Hồng Nhậm trở thành vua Tự Đức. Điều này khiến Hồng Bảo phẫn uất và hai lần tính chuyện giành ngôi báu, song đều thất bại và cuối cùng chết một cách bí ẩn.

Tính tình của Hồng Bảo

Nguyễn Phúc Hồng Bảo chào đời vào ngày 29 tháng 4 năm 1825, là con trai lớn tuổi nhất của vua Thiệu Trị, song mẫu thân chỉ là bà Diễm nhân Đinh Thị Hạnh (1807 - 1838) thân phận thấp kém và mất sớm, mãi về sau vua Tự Đức mới tặng cho bà là Quý tần. Lúc ông chào đời, phụ vương ông là Thiệu Trị còn là Trường Khánh công Miên Tông, tuy có thân phận con trưởng nhưng không được vua cha coi trọng. Vua Minh Mạng vì yêu thương bà Hiền phi Ngô Thị Chính nên có ý lập con bà là hoàng tử thứ năm Miên Hoành làm thái tử, song Miên Tông được bà nội là Thái hậu Trần Thị Đang che chở, vì thế mới yên ổn giữ vững được ngôi thái tử. Năm 1841, Miên Tông lên kế vị ngai vàng, tức là vua Thiệu Trị; cùng lúc đó Hồng Bảo được tấn phong làm An Phong hầu. Đến năm 1843, ông được thăng là An Phong công.

Theo Nguyễn Phúc tộc thế phả, Hoàng tử Hồng Bảo "thuở nhỏ là người khỏe mạnh, có học thức nhưng tính tình phóng túng ít chịu gò bó vào khuôn phép". Chính vì thế ông thường bị vua cha quở trách

Trong khi đó hoàng tử thứ hai là Hồng Nhậm do bà Chánh phi là Phạm Thị Hằng sanh ra, tính tình nhân hiếu, chỉ thích đọc sách, rất giống với vua Thiệu Trị hồi nhỏ, nên nhà vua yêu thương lắm. Lúc đó có sứ thần Trung Quốc phụng mệnh vua nhà Thanh qua phong cho Thiệu Trị, theo lệ vua phải ra Bắc tiếp họ, để hoàng tử trưởng ở lại kinh thành. Tuy nhiên Thiệu Trị e dè tính cách của Hồng Bảo, muốn dùng Hồng Nhậm lưu kinh. Tuy nhiên khi ông đem việc này tâu với Thái hoàng Thái hậu thì bị bà bác bỏ đi, vua sợ trái ý bà nên buộc lòng phải cho Hồng Bảo lưu kinh và đưa Hồng Nhậm theo mình ra Bắc.

Mùa xuân năm 1844, vào ngày trai giới mà Hồng Bảo tổ chức hát xướng, vua quở mắng những người sư bảo, giáo đạo, tán thiện, bạn độc và trưởng sử; và tước bổng lộc của Hồng Bảo trong vòng hai năm. Ngày 25 tháng 6 năm 1845, Hồng Bảo lại được đứng đầu các vương công đại thần trong lễ tế Nam Giao, mà bà Tây cung lại đứng về phía ông. Từ đó gần như ngôi Trữ quân đã nằm ở trong tay của Hồng Bảo.

Tuy nhiên biến cố xảy ra khi vua Thiệu Trị đổ bệnh nặng vào ngày 26 tháng 9 năm 1847. Trên giường bệnh, ông không nhìn thấy hoàng tử Hồng Bảo mới sai người đi tìm thì thấy Hồng Bảo đang xem ca múa. Ông thở dài, đòi các quan Trương Đăng Quế, Vũ Văn Giải, Nguyễn Tri Phương, Lâm Duy Thiếp vào hầu, rồi đuổi hết tả hữu, trăn trối rằng Hồng Bảo là con vợ thứ mà ngu độn ít học không thể nối nghiệp, nên nhường ngôi cho con thứ là Phước Tuy công (tức Nguyễn Phúc Hồng Nhậm, vua Tự Đức sau này). Các quan đều khóc lạy lãnh mạng. Khi Hồng Bảo được tin, vội chạy đến giường vua khóc rằng :Kim thượng khi mới tức vị đã hứa cho con nối ngôi. Khi ngài ra Bắc tuần thì con lưu lại ở kinh thành, sau lại vâng mệnh đi tế Nam Giao, ai cũng công nhận con là Thái tử. Nay con lỡ phạm tội bất hiếu, xin nhờ ơn trời lượng bể tha cho. Thiệu Trị đáp rằng :Thiên hạ này là của đức Cao Hoàng, kế đến đức Thánh Tổ truyền lại cho ta. Ta định truyền cho mi, thường khuyên mi tu tỉnh. Thế mà mi cờ bạc, hát xướng. Ta không thể lấy tình riêng mà bỏ tình chung được.

Năm 1866, quân Chày Vôi do Đoàn Hữu Trưng đứng đầu chống lại triều đình Tự Đức để đưa Đinh Đạo (tức Ưng Đạo, con trai Hồng Bảo) lên ngai vàng. Sự việc thất bại, cả gia đình Hồng Bảo bị giết chết.

Sử gia Phạm Văn Sơn trong quyển Việt sử tân biên dẫn lời các nhà truyền giáo Tây phương cho rằng người đứng đằng sau tất cả mọi việc là ông Cố mệnh lương thần Trương Đăng Quế. Ông Quế là người chủ mưu thay ngôi kế tự và đẩy Hồng Bảo vào đường cùng đến mức phải tạo phản để mà có cớ thủ tiêu.