✨Trần Thọ (sử gia)

tự là Thừa Tộ, nguyên quán ở quận Ba Tây (nay thuộc địa cấp thị Nam Sung tỉnh Tứ Xuyên), trước làm quan cho nhà Thục Hán, sau khi Thục Hán diệt vong sang làm quan cho nhà Tây Tấn, là tác giả của bộ chính sử Tam quốc chí.

Cuộc đời

Trần Thọ thuở nhỏ rất hiếu học, từng bái Tiều Chu làm thầy, con Gia Cát Lượng là Gia Cát Chiêm vì thế khinh Thọ. Trần Thọ cũng vì không theo phe cánh của hoạn quan Hoàng Hạo nên thường bị truất biếm. Sau khi Thục Hán diệt vong, Tư không nhà Tấn là Trương Hoa yêu mến tài năng của Trần Thọ, cử hiếu liêm, giao cho chức tá trước tác lang bổ nhiệm làm huyện lệnh Dương Bình.

Trong thời gian này, Trần Thọ biên soạn cuốn Thục tướng Gia Cát Lượng tập dâng lên triều đình, do đó được bãi chức trước tác lang và thăng lên chức trung chính ở quận Dương Bình.

Sau này Trần Thọ làm quan cho nhà Tấn, ông đã dồn hết tâm huyết để biên soạn tác phẩm Tam quốc chí, ghi chép lại lịch sử Trung Quốc thời kỳ Tam quốc, tổng cộng 65 thiên, trở thành một trong 24 bộ chính sử lớn của Trung Quốc.

Biên soạn Tam quốc chí

Khi viết Tam quốc chí, Trần Thọ đã căn cứ vào nhiều sử liệu như Ngụy thư của Vương Thẩm (?-266), Ngụy lược của Ngư Hoạn, Ngô thư của Vi Chiêu. Thục Hán không có chính sử, Trần Thọ phải tự thu thập tư liệu để viết.

Tam quốc chí của Trần Thọ không chỉ khái quát tình hình chính trị, kinh tế, quân sự thời Tam quốc mà còn đề cập đến nhiều nhân vật xuất sắc trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, kỹ thuật..., đồng thời ghi chép về một số dân tộc thiểu số và các nước láng giềng của Trung Quốc (như Nhật Bản, Triều Tiên).

Tính trung lập của Trần Thọ khi viết sử cũng có nhiều ý kiến phê bình khác nhau. Theo như Tấn thư chép lại, thì Trần Thọ từng nói với con của Đinh Nghi, Đinh Hạo - hai người có tiếng ở nước Ngụy - rằng: "Khả mịch thiên hộc mễ kiến dữ, đương vị tôn công tác giai truyện" (Nếu tìm cho ta được nghìn hộc lương, ta sẽ vì tôn phụ mà viết truyện cho hay)

Ngoài ra cũng có lời phê bình cho rằng cha của Trần Thọ (có sách ghi là Trần Thức) do Thức bị Gia Cát Lượng xử tội cạo tóc vì bê trễ việc quân, nên trong quyển 35 Tam quốc chí Gia Cát Lượng truyện, Trần Thọ cố ý đánh giá hạ thấp Gia Cát Lượng là "không đủ tài mưu lược" trong quân sự. Nhận xét này bị coi là thiếu khách quan, có thể là dùng việc công để báo thù riêng, dù Trần Thọ cũng có ca ngợi Gia Cát Lượng là "thực là người hiền tài đại độ trong điều hành chánh sự, có thể nói ví như Quản Trọng và Tiêu Hà cũng chẳng thể hơn". Lời phê bình này được nhắc tới trong Tấn thư - Trần Thọ liệt truyện, cuốn chính sử về nhà Tấn được biên soạn đầu thời nhà Đường.

Tác phẩm

Ngoài Tam quốc chí ông còn soạn Cổ quốc chí gồm 50 thiên và Ích Đô kì cựu truyện gồm 10 thiên.

Đánh giá